Tolyšə zyvonədə syfət

Tolyšə zyvonədə syfət — əsosinə nytgə hissəj. Nišo dojdə ce čonəvə əloməti. Čəvob dojdə bə coknə? Ce čurə? Kom/kon? parson gyləjni.

Syfət nytgədə ismiku bənav omedə, cəjku bə šykrə bedə, bəj aid bedə. Syfət čumlədə vej vaxti təjin ijən xəbə bedə. Syfəti bedəše məno čuron: rang, fiziki əlomət, təm ijən lamisə, bitonə vindemon, dylətonə kejfijət. Syfəti bedəše soxtemonə čuron: sojəjnə, soxtəjnə ijən kaftəjnə syfəton. Syfəti bedəše mygojisə dərəčon: adijə, kaməkə, zijodəkə ...

Syfəti məno čuron

Əvon čo bejdən bə 5 vyrə, nišo dojdən ismon ( čonəvon) žinə əloməton: ( Səkyrt: Misolon doə bedən bə tolyši, bə urusi, bə tyrki :)

Rang: Coknə? sipi, kavu, havz... Kakoй? belıй, siniй, zelenıй... Nečə? aq, göj/mavi , jašyl...

fiziki əlomət: Coko? barz, rost, cəp, kanə, ož... Kakoй? vısokiй, pravıй, levıй, starıй, otkrıtıй… Nə čür? hündür, saǧ, sol, köhnə, acyg...

təm ijən lamisə Cy čürə? šin, tel, su, kyl, sardyn, tat... Kakoй? sladkiй, qorьkiй, solenıй, tupoй, xolodnıй, teplıй… Nə čür? širin, ačy, duzlu, küt, sojug, isti...

bitonə vindemon Kom // kon? syrafsun, dyroz, kyrt... Kotorıй? polnıй, dlinnıй, korotkiй... Hansy? kök, uzun, gysa...

dylətonə kejfijət: Kon? zyrək, agylmand, čomərd... Kotorıй? lovkiй, umnıй, smelıй… Hansy? zirək, aqylly, čəsur...

Soxtəjnə syfəton

Tolyšiədə syfət soxtə bedə de 2 roj: de prefikson ( navsyxanon) vasitə; de šikilədon (suffikson) koməgi;

Sifətsoxtə prefikson (navsyxanon)

Be- Ko- beko; bəfo- bebəfo; xəbə- bexəbə; səjvon- besəjvon Bezrabotnıй; nevernıй; neosvedomlennıй; besxoznıй; Yšsiz; vəfasyz; xəbərsiz; sahibsiz;

Bə- ži- bəjži; Jivoй; Čanly;

Ənə- hytej- ənəhyt; hardej-ənəhard; zynej- ənəzyn; bessonnıй; qolodnıй ; nesveduщeй; juxusuz; ač; čahil, biliksiz;

Ələ- təši- ələtəš; jajduщiй ; susuz

no- xəš-noxəš; merd- nomerd; čins- nočins; bolьnoй; predatelь; bezrodnıй; xəstə; nakiši, satgyn; načins, əsilsiz;

Hyr- hovuž-hyrhovuž; oçenь prostornıй; gepgeniš;

Syfətsoxtə šikilədon (sufikson)

-in/ nin; -yn Gard- gardin; rang-rangin; rec-recin; sard-sardyn; Pılьnıй ; цvetnoй; krasivıй ; proxladnıй; Tozlu; rəngli; gözəl; sərin;

-o Tars- tarso; trus; gorxag;

-on Erž- eržon; deşevoй; učuz;

-onə Vəjə- vəjonə; žen- ženonə; kinə- kinonə; Koe-çto dlя svadьba; damskiй, damskiй; Toja məxsus; gadyna xas ; gyza xas;

-xo Ǧarz- ǧarzxo; doljnik; borčlu;

-mand Aǧyl-aǧylmand; Bəfo- bəfomand; Hynə- hynəmand Razumnıй; Vernıй; Smelıй; Agylly ;Vəfaly; Hünərli;

-nok Ǧəzəbnok; qnevnıй; gəzəbli;

-nə Pešo- pešonə; maštə- maštənə; syftə- syftənə; Sleduющiй; Utrenniй ; Naçalьnıй; Sonraky; Səhərki; Ylkin;

-jn iddo-iddojn; nyǧə- nyǧəjn; ozo-ozojn; Çvannıй; Serebristıй; Bolьnoй; Yddialy; Gümüšü; Azarly;

-kor gyno- gynokor; tamə- taməkor; Qreşnıй; Korıstnıй; Günahkar; Tamahkar;

-žəli

tam- tamžəli; Molçalivıй; Lal-dinməz;

-xor / -hor cəm-cəmxor; Sposobnıй; Bačarygly;

-gir fənd- fəndgir; Uvertlivıй ; Diribaš, zirək;

-vonə mang-mangəvonə; Mesяçnıй; Ajlyg;

-ək dast-dastək; vspomoqatelьnıй; Jardymcy;

-li təj-təjli; pustoй; Boš

-hu kə- kəhu; myšt- myštəhu; beqlıй; kulaçnıй; Gacag; Jumruqa öjrəšən;

-tok zəhlə- zəhlətok; nadovedlivıй; Zəhlətökən;

-kok šək-šəkkok; podozritelьnıй; Šübhəli;

-cəm tars- tarsəcəm; dust- dustəcəm; boяzlivıй; drujestvennıй; Gorxačag; Dostjana;

Kaftəjnə (myrəkkəbə) syfəton

Ymon bə əməl omedən de 2-3 syxani ičonəku :

1) šin-šinə (hanon)- sladkie (snı)-širin-širin(juxular) dyroz-dyrozə(šəvon)- dolqie (noçi)- uzun-uzun ( gečələr) dastə-dastə (odəmon) –kolonnami stoящie (lюdi)-dəstə-dəstə (adamlar) sof-oško—oçevidnıй-acyg-aškar (fikir) də-dukinə- uxabistıй-eniš-joxušlu (daq) xol-xycəjnə-vetvistıй- gol-budagly(aqač) kanə-kulə—starıй-köhnə-möhnə( paltar) šat-šurə—izvilistıй-əjri-üjrü (jollar)

2) dyrozəmujinə- dlinnovolosıй-uzunsacly (gyz) sipijə pašməjnə-beloşerstnıй-aqjunlu (döšək) sijobəvə-çernobrovıй-garagašly (oqlan) kavujəcəšə-sineqlazıй –göjgözlü (ilan) teləzəfəjnə-zloяzıçnıй-(ačydil (gəlin) gylməjnəsə-kuçerяvıй-burugsacly (bəj) sijocəšbəvə-çernobrovıй-çernoqlazıй-garagözlü-garagašly (kəniz)

3) žengəvə (merd)-vo vsem potakaющiй jene mujçina- arvadaqyz (kiši) syǧdylə- besserdeçnıй-dašürəkli (düšmən) xejzondorə- semeйstvennıй- ailəčanly( ər) dastožə-щedrıй-əliacyg ( aqa) moədəi- ot odnoqo otцa- anadanbir ( gardašlar) pyədəčo- ot raznıx otцov-atadanbir (gyzlar) arzunybə-nejelatelьnıй-arzuolunmaz ( gonaglar) aǧylnomə- nevoobrazimıй-aqylagəlməz (išlər)

4) penčmərtəbəjnə(kə)-pяtiэtajnıй ( dom)- bešmərtəbəli ( ev) šəšgušəjnə (ǧəb) - şestikoneçnoй (qrob) –altygüšəli (gəbr) cocəšməjnə (bina)--çetırexkomnatnıй ( zdaniя)-dördgözlü (mənzil) šəšsininə (hyrdən)- şestiletniй - (rebenok)- altyjašly (ušag)

5) žirujə (dijon)-nije reki (sela)- cajašaqy (kəndlər) žizəminə (tənxo)- podzemnoe (dobro)-jeralty(sərvətlər) idəvə (patpeš)-predprazdniçnıe( priqotovleniя)- bajramgabaqy (tədarüklər) pozəvə (vavaz)-predosenniй (veter)- pajyzgabaqy (külək) əǧəjonə (hərəkət)-aristokratiçeskiй( postupok)- aqajana ( hərəkət) pešdəmoxə (sədo)- zadnenebnıx (zvuk)-damagarxasy (səs)

Syfəti myǧojsə dərəčon

Tolyšijədə syfəti hestyše 3 gylə mygojisə dərəčə:

adi dərəčə. Məsələn: sy- krasnıй- gyrmyzy; o (ž)-otkrıtıй- acyg; geš-şirokoй- geniš; nu-novıй- təzə; su-solenıй- duzlu; pi-vzroslıй-goča; hiz-krivoй-əjri; sipi-belıй- aq; hovuž- prostornıй- enli; abi- qoluboй-mavi; sijo-çernıй-gara; nyǧyl-qlubokiй- dərin;

kaməkə dərəčə… zijodəkə dərəčə…

Syfəti mygojisə dərəčon soxtə bejdən de žinə vasiton:

de morfoložiə vasiton (de žinə prefikson ijən šikilədon koməgi):

-əvun rang- rangəvun; Blednıй ; Solqun;

-ləvun Zard- zardələvun; Sijo-sijoləvun; Jeltovatıй; Smuqlıй; Sarymtyl, ašyg-sary; garašyn

-lošə Mardə- mardəlošə; Sipi – sipilošə; Vяlıй; belovatıй; Ölüvaj; Aǧymtyl, aǧymsov, aǧymtrag, aǧ təhər;

-zuk Zard- zardyzuk; sovsem jeltıй; Sapsary;

-ket Kavu- kavuket; sovsem siniй; gömgöj;

top- Tožə- toptožə; sovsem novıй ; təptəzə;

təm- Təj- təmtəj; sovsem pustoй; Bomboš; dym- Dymdyžd; sovsem krupnıй ; ipiri;

B) de sintaktikə vasiton (de syxanon ičobə koməgi) :

ən Recin- ən recin; Cok- ən cok; Samıй krasivıй; Samıй xoroщiй; ən gözəl; ən jaxšy;

hənijən Barz- hənijən barz; Recin- hənijən recin; Eщe vısokiй; Eщe krasivıй; oldugča hündür; oldugča gözəl;

lap Cok- lap cok; Samıй luçşiй; cox jaxšy;

tynd Kavu- tynd kavu; Temno-siniй; tünd göj;

zil Tojki- zil tojki; Polnaя tьma; tam garanlyg;

egətə Sy- egətə sy; Temno-krasnıй; Gypgyrmyzy;

vej Cok- vej cok; dyžd- vej dyžd; Oçenь xoroşiй ; oçenь krupnıй; cox jaxšy ; cox böjük;

sə Recin- həmməjsə recin; Samıй krasivıй; hamydan gözəl;

barz Barz- barzijsə barz Vışe vısokoqo; hündürdən hündür

kyrt Kərtyjsə kyrt; Koroçe koroçeqo; gysadan gysa;

Səvonon

http://www.talish.org/news/tolisi_zivond_sif_t/2011-11-30-762